Mimoza (Acacia dealbata)

Pershkrimi

Mimoza është pjesë e familjes së Mimosaceae. Është një lule zbukuruese e vlerësuar për karakteristikat e saj (toptha me ngjyrë të verdhë), aromën delikate dhe intensive.Të importuara në Evropë nga anglezët në fillim të shekullit XIX, mimozat, ndryshe nga ç’mendohet, kanë një temperament shumë të zjarrtë, që u lejon të durojnë edhe temperatura nën 8 apo 10 gradë celsius. Ndërsa në botë kanë nisur festat dhe paradat e mimozave, edhe në Tiranë ato kanë çelur.

Kultivimi i mimozës

Për t’u mbjellë në kopsht, është e preferueshme të përzgjidhet një specie ose një varietet i caktuar në përshtatje më tipin e tokës. Kësisoj tipi i dëshiruar do të riprodhohet 100% dhe do të çelë qysh vitin e parë. Ajo që preferohet më tepër është “acacia retinodes” e njohur nga të gjithë si “mimoza e katër stinëve”.Mimoza duhet mbjellë në vende ku shihet mirë nga dielli dhe kur sapo është mbjellë të jetë e mbrojtur nga erërat. Duhet ujitur në periudhë thatësie, rregullisht por jo me tepri. Në rajonet e veriut dhe të lindjes si dhe në zona malore, duhet zgjedhur një vend shumë i mbrojtur, në një kënd të shtëpisë që rrihet mirë nga dielli. Në sezonin e dimrit, pas mbjelljes, duhet shtruar një shtresë prej 40 cm pleh për të mbrojtur këmbët e mimozës dhe daljen nga hapësira e rrënjës. Bima duhet mbështjellë me një mbulesë dimërore. Edhe në këtë rast duhet ujitur rregullisht por pa e tepruar.

Mimozat rigjenerohen shpejt, degët e prera duhet të ruhen për një ose dy ditë në temperaturë që shkon deri në 20°C dhe ku lagështia është maksimale, gjë që përshpejton rritjen e mimozës. Megjithatë mimoza ka një temperament të zjarrtë gjë që i lejon të rezistojë në temperatura që shkojnë në më pak se 8°C. Mimozat shiten gjysmë të çelura. Ato kanë një jetëgjatësi nga 6 në dhjetë ditë. Me ngjyrë të verdhë dhe parfum delikat, periudha e tyre e lulëzimit është pranvera. Degët e prera të mimozave (5 cm) duhen futur menjëherë në ujë të freskët përpara se të zhyten mandej për disa orë në njësasi uji të vakët.

Lulet e mimozave ruhen më mirë kur mbahen në një vend të freskët.

Punoi: Uendi Murthi

 

Palma Feniks (Roebelenii Phoenix)

Mbreteria (lloji): Plantae

(Renditja): Angiosperms

(Renditja 1): Monocots

(Renditja 2): Commelinids

Rregulli: Arecales

Familja: Arecaceae

Gjinia: Phoenix (Feniks)

Specja: P. roebelenii

 Pershkrimi

Palma Feniks (Roebelenii Phoenix), me emra te tjere te përbashkët nga populli si palma xhuxh, është një specie me origjine nga palme në Azine juglindore, me sakte nga Kina jugperëndimore  (Provinca Junan), Laosi veriore dhe Vietnami verior, (në Provincen Dien Bien , Provincen Ha Giang, Provinca Lang Son).Phoenix roebelenii është peme me madhesi  relativisht të mesme, i ngadalshëm në rritje dhe me dege të holla me gjatesi deri 2-3 metra te gjatë. Gjethet janë 60-120 cm te gjata, te stilit pendor, me rreth 100 fletushka të rregullta me nje forme aeroplani të vetem.Çdo fletushkë është 15-25 cm të gjata dhe 1 cm e gjerë, pak te venitura, me ngjyre dhe gri-jeshile te perziera me push më poshtë.

Madhesia luleve

Lulet janë të vogla,me ngjyre te gjelbert te lehte ne të verdhë, të cilat prodhone deri 45 cm (gjatesia e gjithe tufës se luleve). Fruta e luleve zakonisht celin ne fillim  te veres apo ne fund te pranveres ne hemisferen veriore ku kane nje madhesi te perafert rreth 1 kokrra cm e cila ngjan një gur me ngjyre të vogël, plotesisht ime dege te holla ato lidhen ndermjet njera tjtres si me nje rrjet te ejzgjatur.

Kultivimi dhe përdorimi

Phoenix roebelenii, është një bimë popullore dekorativ në kopshte në zonat klimatike tropikale dhe subtropikale apo mesdhetare. Me një kërkesë te temperaturave mesatare prej 10-16° C. Në zonat e ftohta kjo peme është rritur nën xham (sera) ose si një houseplant.  Ajo ka nevojë për pak shkurtim apo heqje te degeve te vjetera ne menyre per të zhvilluar një strukturë të forte. Phoenix roebelenii është nje nder palmat me rezistente ndaj dëmtuesve, është tolerant ndaj variacionit tokës, dhe është relativisht toleranta ndaj  thatësirave.Bima rritet edhe ne zona me hije të pjesshme edhe ne zona me sasi në diell të plotë.

Phoenix roebelenii ne Shqiperi

Ultesira perendimore dhe zonat bregdetare jugore ne Shqiperi jane zonat ku hasim me shpesh kete lloj palme. Kjo vjen edhe si pasoje e klimes Mesdhetare qe keto zona kane. Kjo lloj palme edhe ne Shqiperi perdoret kryesisht per qellime ornamentale ku mund te vrehet ne shume qytete si shetitorja e Vlores, FSHN, Pallati I Zogut ne Durres, etj

Punoi: Albi Sulo

Manaferra e eger (Rubus fructicus)

Klasifikimi shkencor
Mbreteria	Plantea
Ndarja	Lulezimi I bimeve
Klasa	Magnoliopsida
Rendi	Rosales
Familja	Rosaceae
Nenfamilja	Rosoodeae
Gjini	Rubus
Nengrupi	Rubus (formely Eubatus)

Pershkrimi

Është shkurre 2-3 m lartësi, rrënjët përhapen shpejt. Bisqe me kënde, me gjemba me një shtresë të hollë pluhurizë. Gjethet të përbëra nga 3-5 gjethëza te shogët të gjelbërremë të shndritshme nga sipër, të bardhërreme nga poshtë, buzë të dhëmbëzuara lehtë. Lulet të bardhërreme deri trëndafili, hemafrodite, në melthe dhe me push të imët. Fruti është një bëthokël e shumëfishtë, e ngënëshme, me ngjyrë të zezë. Piqet në gusht – shtator.

Shpërndarja

Preferon klimë të ngrohtë, nuk ka kërkesa ndaj tokës duke u përhapur gati kudo në të gjithë Evropën. Fruti i tij përdoret për reçelëra, liker, alkol, embëlsira etj. Në zonat urbane mund të mbillet si pjesë e skemave natyrale por që duhet kujdes pasi shtohet shumë shpejt, duke prerë rrënjët që rriten së tepërmi.

Mjekim

Manaferra për ekspertët e mjekësisë popullore ky frut është super i pasur me vitamina dhe mineralet bazë për organizmin e njeriut. Pikërisht për këtë arsye rekomandohet që ky frut të konsumohet nga të gjitha grupmoshat, veçanërisht fëmijët dhe të moshuarit.

Punoi: Terezina Marku

Dafina (Laurus nobilis L.)

Lloje: Bimë
Ndarja: Magnoliophyta
Klasa: Magnoliopsida
Rendi: Laurales
Familja: Lauraceae
Gjinia: Laurus
Lloji: Laurus nobilis

Dafina (laurus nobilis) eshte nje nga bimet (druret) me te bukura. Mendohet qe e ka origjinen e saj nga Azia dhe eshte e njohur ne te gjithe mesdheun. Si nje bime vazoje, dafina mund te arrij nga 10 deri ne 15 metra lartesi. Lulet e dafinës janë me ngjyrë të gjelbër të zbehtë në të verdhë, rreth 1 cm diametër, dhe ato çelin dyshe pranë një gjetheje. Gjethet janë 6-12 cm të gjata dhe 2-4 cm të gjera. Frutat janë kokrra të vogla të zeza me shkëlqim rreth 1 cm të gjata.Ne Shqiperi mund te gjendet ne zonat bregdetare, por edhe ne zonat malore me lageshti . Zakonisht lulëzon në pranverë në mes te muajve Prill - Maj. Koha me e pershtatshem per ta mbjellur ne toke nga nje vazo eshte periudha e pranveres edhe e vjeshtes. Mund ti rezistoj teperaturave 0 -10 Celsius dhe rrallë ne temperatura nën zero.

Dafina ne gastronomi edhe ne mjekesi

Gjethet e dafines kane
vetifarmaceutike, perdoren kryesishte per te kuruar disa semundje si: Gripidhe bronkiale, ftohjet dhe si antiseptik i jashtme, ulcerat, djegiet, plagët dhe reumatizma.Gjethet e thara te dafines përdoren si erëz në kuzhinë, aroma është e këndshme, përmirëson shijen dhe shton oreksin.

Punoi: Renald Kallari

Albizia Julbirissin (Acacia Di Costandinopoli)

FAMILJA: Fabaceae

NEN FAMILJA: Mimosoideae

GJINIA: Albizia

SPECIA: Albizia julbirissin

ETIMOLOGJIA E EMRIT, PREJARDHJA

Albizzia julbirissin është një pemë e vogel prej rreth 5-12 metra lartësi. Gjethet e saj janë te gjata nga 20-45 cm dhe te gjera 12-25 cm. Lulet çelin gjate gjithë sezonit veror janë pa petale por kanë nje dendësi te madhe fijesh të gjata në ngjyrë rozë dhe të bardha që formojne lulen.Lulet e saje fillojnë e celin nga qershori e deri në gusht ndërsa jeshile ajo qëndron nga fillimi i pranverës marsi e deri në tetor. Lulet e saj jane veçanerisht terheqese për bletet , fluturat dhe zogjtë si Colibri. Fruti i sajë është në formë bishtaje me fara kafe në të verdhe.

KARAKTERISTIKAT

Albizzia julbirissin është një pemë e vogel prej rreth 5-12 metra lartësi. Gjethet e saj janë te gjata nga 20-45 cm dhe te gjera 12-25 cm . Lulet celin gjate gjithë sezonit veror janë pa petale por kanë nje dendësi te madhe fijesh të gjata në ngjyrë rozë dhe të bardha që formojne lulen. Lulet e saje fillojnë e celin nga qershori e deri në gusht ndërsa jeshile ajo qëndron nga fillimi i pranverës marsi e deri në tetor. Lulet e saj jan vecanerisht terheqese për bletet , fluturat dhe zogjtë si Colibri. Fruti i sajë është në formë bishtajore me fara kafe në të verdhe.

KUSHTET KLIMATERIKE DHE MIRËMABJTJA

Është një bimë subtropikale zakonisht preferojnë zonat me diell, nuk e kane problem te ftohtin por dimrat shumë të ftohtë mund ti shkaktojnë probleme. Perballojne ambjente me ajer të ndotur. Ajo nuk ka nevoje per sasi te mëdha uji mjaftohet me ujin e shirave në dimer , por në rastëse ka një kohe te gjate pa shi duhet të nderhyrë duke e ujitur atë në thellesi të paktën 1 herë në 10-15 dite.

TERRENI, SHUMIMI DHE MBJELLJA 

Terreni : Zhvillohet pa problem nëpër të gjitha llojet e tokave , për tu evituar ato acide. Shumimi i saj ndodh me anë të farave që prodhohen nga lulja e saj saqë në disa raste ato duke lëshuar farat e tyre në tokë arrijnë të mbijnë edhe pa ndihmen e njeriut. Përsa i përket mbjelljes së tyre pritet deri sa të kenë rënë lulet edhe merren farat e tyre dhe konservohen në vënde të thata e të freskëta mundësisht të errëta. Në pranverë ku temperatura varion nga 20-25 grad C është periudha më e mirë për ti mbjellë ato në vazo e pastaj në vere kur bima të jetë forcuar merret nga vazo e kalohet në tokë ku mëpërpara toka është ujitur mirë për të bërë tokën më të shkrifët por duhet të kemi kujdes që mos ta ekspozojm drejt përdrejt në dritën e diellit. Gjatë peiudhës fillestare të mbjelljes kerkon një temperaturë konstante dhe lagështi të madhe.

Punoi: Erni Kocani

Punoi: Sara Abazaj

Bliri (Tilia)

     Klasifikimi i Specifikave

• Mbreteria: Plantae

• Rendi: Malvales

• Familja: Malvaceae

• Nenfamilja: Tilioideae             

• Gjinia:Tilia

 Në gjuhën popullore njihet me emrat bliri, bli si zemër, bliri gjethevogël, bliri i kuq.

Përshkrimi: Është dru që rritet deri në 25 m lartësi, 

është gjetherënës, me simetri të thjeshtë. 

Sistemin rrënjor e ka mjaft të zhvilluar.

Gjethet i kanë në formë zemre, të këmbyera, me majë 

të gjatë e të mprehtë, me bisht të gjatë dhe 

anash të dhëmbëzuara. Lulet i ka në brakte, mbi një bisht 

të përbashkët, me ngjyrë të bardhë deri në 

të verdhë.Gjethet lulëzojnë prej fillimit të pranverës e 

deri në vjeshtë (kryesisht nga Qeshori deri në Korrik). Është lloj që jeton gjatë.

Përhapja: Rritet në shkurreta, pyje, në shpate dhe sidomos në zonat e dushkut dhe të ahut. 

Klima dhe toka: Kërkon toka të pasura dhe të thella. Rritet dhe i kultivuar pothuajse kudo. 

Pjesët që përdoren: 

• Blirit i përdoren lulet së bashku me braktet. Vjelja: Kryhet në Qershor-Korrik kur kanë çelur të 

paktën 2/3 e gonxheve. 

Kërkesat teknike:

• Vjelja bëhet me dorë ose me gërshërë, duke

përdorur shkallë (nuk duhet prerë degët apo shkundur

me shkop). Duhet të kihet parasysh të mos hiqen më 

shumë se 60-70 % e luleve. Lulet mblidhen së 

bashku me braktet në fillim të lulëzimit, derisa nuk ka 

çelur gjysma e bimës.Vjelja preferohet tëbëhet 

gjatë kohës me diell. Mbledhja e luleve kryhet në 

periudhën Qershor-Korrik. Tharja bëhet në hije, 

duke ruajtur ngjyrën e verdhë në të gjelbër të 

çelur.Nuk duhet të thahen të hedhura mbi plastamas, 

por mbi shtroja beze. Përdoret kundër kollitjes, 

pengesave në rrugët e frymëmarrjes, hipertensionit, 

qetësimit të nervave, dhe ftohjeve.

Punoi: Elton Dakoli

Ulliri (Olea europaea)

• Ulliri (Olea europaea) është bimë subtropike nga familja "Oleaceae" trungu i tij ka një formë jo të rregullt me gunga dhe me degëzime, gjethe me ngjyrë të gjelbërt të errët në anën e sipërme ndërsa në anën e poshtme të bardhë në të argjendtë. Në periudhën e lulëzimit zhvillon lule të vogla të bardha në tufa, ndërsa fruti varësisht nga lloji është në formë vezake i zgjatur pak me ngjyrë jeshile të errët deri në të zezë. Fryti është i pasur me vaj i cili përdoret si ushqim dhe ka veti shëruese.Vaji i ullirit përdoret për sallata dhe për përgatitjen e gjellëve. Nuk i duron temperaturat e larta, prandaj nuk duhet nxehur shumë. Ka efekt shërues, shfrytëzimi i rregullt i vajit të ullirit është i mirë për zemrën dhe e pakëson rrezikun nga sëmundjet kardiovaskulare. Vetite e vajit të ullirit janë rezultat jo vetëm i yndyrërave të ngopura që i përmban ai, por edhe të materieve bimore me veti antioskidante të quajtura polifenole. 

Llojet kultivuese

•       Ne Shqipëri njihen disa lloje të ullirit më i njohur është ulliri i Beratit.

•       Gjethet e ullirit (Oleae Folium) në saje te heterozideve (oleuropeozid dhe oleosid) dhe të acidit glikolik,veprojnë drejtpërdrejt kundër hipertensionit.

          Ulliri ka dhe veti te ule ethet e te pakësoje sasinë e sheqerit ne gjak.

     Punoi: Andrea Llazari